ilklerin kenti

Devletler kuran ve medeniyetler tesis eden bu irade, Bursa’nın yegâne özelliği değildir elbet. Kentin sahip olduğu “öncü ruh”; Türk ve dünya tarihine altın harflerle adının yazılmasına sebep olan birçok önemli İlk’in ve olayın Bursa’dan çıkmasına vesile olmuştur. Bugün birçoğumuzun bilmediği bu olaylar ve İlk’lerden bazıları bu kitapçıkta bir kez daha sizlerle paylaşılmıştır.

Bursa’da Gerçekleşmiş ve Tarihe Mal Olmuş Önemli Olaylar

1. Dünya'nın ilk Belediye, Standartlar ve Tüketiciyi Koruma Kanunu : Bugünkü anlamıyla dünyadaki ilk standartlar 1502 yılında Bursa’da II.Beyazıt tarafından yürürlüğe sokulan Kanunname-i İhtisab-ı Bursa’ydı...

2. İznik Konsülü : bugünkü hristiyanlık ve incillerin varoluş sebebidir.

3. Osmanlının ilk yapıları : Osmanlının ilk yapısı olan 1307 tarihli balabanbey kalesi bursadadır.

4. İlk Osmanlı Başkenti :

5. İlk Osmanlı parası Orhangazi döneminde bursada basıldı.

6. Mevlit : Mevlit 1409-1410 yılları arasında Bursa’da Süleyman Çelebi tarafından dönemin konuşulan Bursa Türkçesi ile yazılmıştı...

7. Dünyada ilk döner : Döner kebap ilk kez Bursa’da 1867 yılında İskender Efendi tarafından yapılmıştı. Bugün ekmek arası olarak da yense adına İskende Kebap denilim tabaklarda da servis yapılsa dünyanın her yerinde bilinen bu türk yemeğinin ilk yapıldığı yer bursadır.

8. Anadolu'daki ilk Tiyatro : Osmanlı’da İstanbul dışında, Anadolu’daki ilk tiyatro Ahmet Vefik Paşa tarafından 15 Eylül 1879’da açılan Bursa Osmanlı Tiyatrosudur.

9. İlk Grev : Osmanlıdaki ilk işçi grevi 3 Ağustos 1910 tarihinde koza fabrikalarında çalışanlar valiliğe bir yazılı başvuru yaparak 16 saatlik çalışma saatlerinin sağlıklarını bozduğu için işi tatil ettiklerini belirtmişler. Ayrıca, kadın işçilerdeki ilk grev de Bursa'da yaşanmış.

10. İlk Organize Sanayi Bölgesi : Türkiye'nin (ve tabi türk tarihinin) ilk modern organize sanayi bölgesi 6 Kasım 1966 yılında Bursa'da kurulmuştur. Ayrıca Osmanlı dönemi Bursa'sındada Cilimboz Deresi ile Gökdere kenarında Osmanlı'da bilinen ilk sanayi amaçlı yapılaşmış mahalleler oluşmuştur.

11. İlk Şehirler Arası Ulaşım :Türkiye'de ve Türk tarihinde ilk kez insanların toplu olarak şehirler arası yolcu taşımacılığını 1926 yılında Kamil Koç firması Bursa'da başlatmıştır.

12. Dünya'da ilk tatil yeri : Dünya'da tatil amaçlı olarak kurulan en eski ve ilk sayfiye kenti M.Ö 9.yy'da bugünkü Mudanya ilçesi sınırlarında kaldığı bilinen kayıp Miyrelenia antik kentidir

13. Türkiye'nin ilk "Teleferik" Hattı: Tesislerin yapımına Elektrik İşletmesi bünyesinde 1955 yılında başlanmıştır. Teleferik ve Telesiyej İşletmesi ile ilgili görev, Belediye Meclisi'nin 15.06.1957 tarih ve 289 sayılı kararı ile Elektrik İşletmesi Müdürlüğü'ne verilmiştir. Tesislerin yapım işi 1958 yılında İsviçreli Von Roll firmasına 27 milyon liraya ihale edilmiştir. Tesislerin yapımı 29 Ekim 1963 tarihinde tamamlanarak işletme açılışı yapılmıştır. 1968 yılına kadar Elektrik İşletmesi bünyesinde kalmış, 1969 yılında müstakil bütçeli bir işletme haline getirilmiştir.

14. Kapsamlı ilk kış turizmi merkezi: Uludağ'daki Oteller bölgesinde, Türkiye'nin ilk kış turizm alanı faaliyete geçmiştir.

15. İlk Osmanlı Padişahı'nın mezarının olduğu yer (ve de ikincisinin): "Osman Gazi" ve "Orhan Gazi"lerin istirahatgâhları Tophane mevkiindedir.

16. Anadolu Selçuklularının ilk başkenti: Anadolu Selçuklu Devletininde ilk başkenti Bursa(İznik)

17. İlk Osmanlı Sarayı: İlk Osmanlı Sarayı Bursa'da yapılmıştır. Şimdiyse yok

18. Türkiye'nin ilk süt ve süt ürünleri fabrikası: Türkiye'nin ilk süt ve süt ürünleri fabrikası olan SAYAS Ayran Fabirkası Bursa'da kurulmuştur.

19. Türkiye'deki ilk sendikalaşma ve Türk-İŞ: Türkiye'de ilk kez işçilerin sendikalaşma hareketleri Bursa'da başlamış Türk-İŞ'in temelleri Bursa Merinos Fabrikasında atılmıştır.


20. Türkiye'nin İlk Köy Filmi: Bursa, Çalı'da çekilen ve Yönetmenliğini Muhsin Ertuğrul, Senaryo Yazarlığını Nazım Hikmet Ran, Müziklerini ise Cemal Reşit Rey'in yaptığı ve Cahide Sonku'nun başrollerinde oyndaığı "Aysel Bataklı Damın Kızı" adlı film Türkiye'de çekilmiş ilk köy filmidir. Melodramatik öğelerle harmanlanmış ve sonraki yıllarda bir türün prototipini oluşturarak benzerleri, kopyaları yapıldı. Türün sonrakilerinde sık sık gördüğümüz çeşmebaşı dedikodularını içeren sahneler ilk kez bu filmde yer aldı. İlkleri oluşturmasının yanısıra filmin başlıca bir özelliği de köy kızı Aysel rolündeki Cahide Sonku' yu yıldızlaştırması ve başına taktığı yemenisiyle de halk arasında bir moda yaratmasıydı.

21. Osmanlı'nın ilk üniversitesi: İznikte bulunan Orhaniye Medreseleri 1331 yılında Orhangazi tarafından yaptırılmış ve din dersleri dışında modern tıp, matematetik, coğrafya, felsefe, fen bilimleri, astronomi, mühendislik eğitimleri verilmiştir. Diğer medreselerden en büyük farkı ise Dar'ül Fünûn (İstanbul Üniversitesi) kuruluncaya kadar branşlaşmış eğitim veren, ilk kurulduğu zamanki amacından sapmadan özerklik, kadro yapısı ve ders programları ile bugünkü üniversiteler gibi çalışan ilk yüksek eğitim kurumudur.

22. İlk Osmanlı Hastanesi: Osmanlı'nın ilk hastanesi 1394 yılımda Bursa Yıldırım'da yapılan Yıldırım Darüşşifası'dır. Bu gün orada Göz Nurunu Koruma Vakfına bağlı bir göz hastanesi hizmet vermektedir.

23. Dünya'nın ilk Çarşılı Köprüsü : Dünyadaki ilk çarşılı köprü 1442'de Bursa'da yaptırılan Irgandı Köprüsü'dür.


24. Türkiye'de lisanslı ilk uzun seri otomobil üretimi. Tofaş'ta Fiat lisansı ile "Murat 124" , Oyak Renault'ta Renault lisansı "Renault TL" ile.
Açıklama : Otosan'ın İstanbul Acıbadem'de 1965'li yıllarda üretiği Anadol , motoru ithal , karoseri dizaynı Türk olan otomobilimizdir.

25. İlk Festival ve Milli Fuar organizasyonu : Bursa Milli Fuarı

26. İlk Anadolu Arabaları Müzesi

27. Türkiye'nin İlk Otobüs Karoseri imalatı

28. Türkiye'nin İlk Çamaşı Makinası imalatı : Kamil Tolon , "Tolon Çamaşır Makinaları"

29. ilk Otomobil ihracatı ( sürekli bir organizasyon olarak ) : Tofaş'tan "Station Tempra"

30. İlk Özel İhracat Limanı : Gemport , Bu limanının kuruluşunda Tempra ihracatı bir başlangıç olmuştur.

31. Türk otomotiv endüstrisi için ilk silindir blokların, dingil ve difransiyellerin üretimi

32. Dünya'nın ilk Havlusu: Dünya'da havlu ilk kez Bursa'da icat edilmiştir. (bkz: Özdilek'in internet sitesi ve tarihçesi)

33. İlk Katlı Çarşı : Bugünkü plaza tipi alış veriş merkezlerinin temelini oluşturan ilk katlı çarşı BalıBey Hanı Bursa'dadır. Halen restorasyonu sürmektedir.

34. İlk Demokratik Uygulama : Türk, Osmanlı tarihinde demokratik yaşama geçişin ilk adımı olan Meşrutiyet, Islahat Fermanı ve Tanzimat Fermanı'nın pilot bölge seçilerek ilk uygulandığı yer Bursa'dır. Bu açıdan da ilk demokratikleşen Osmanlı ve Türk toprağı denebilir.

35. İlk Kadın Savaş Pilotumuz: Sabiha Gökçen, Bursalıdır.

36. Türkiye'nin ilk Cetvel Fabrikası:

37. İlk Vakıflar: Bursa Bir Vakıflar Şehridir. Osmanlı vakıf medeniyetinin temeli burada atılmıştır. Ayrıca Bursa’da 15. yüzyılda kurulan 303 tane vakıftan yarıdan fazlası hanımlar tarafından kurulmuştur.

38. Türkiye'nin İlk Halka açık şirketi: 1966 yılında kurulan Bursa Çimentodur.

39. Türkiye'nin ilk devlet hastanesi : 1952deki memleket hastanesi bursadadır. bu hastanenin temeli ise 1862deki aynı yerde kurulan hastanedir ve osmanlıda İstanbul dışında kurulan ilk modern hastanedir.

40. İlk madensuyu : 1870'de Çaybaşı'nda bulunan Uludağ Madensuyu'dur. bu sadece Türkiye'nin değil Osmanlının da ilk madensuyu tesisleridir.

41. İlk Süper Market ve A.V.M : Türkiye'de daha Carrefour'lar Real'ler Migros'lar, AsMerkez'ler AkMerkez'ler yokken Bursa'da tüm bunların ilklerinden olan ÖZDİLEK vardı. Çeşitli markalara ait ürünlerin ilgili reyonlarda satışa sunulması; market, cafeterya, giyim, parfümeri, çocuk reyonlarını birbirine karıştırmadan aynı bina içinde sunarak Türkiye'de ilk olmuştur. Daha sonraları markaların ürünleri aynı binada dükkanlar içine alınarak AkMerkez türü yapılaşmalar oluşmuştur. Yine türkiye pazarına Carrefour, Gima gibi yabancı firmaların girişi ile Süper Market'ler bir sektör haline gelmiştir.

42. İlk Çevre Koruma Kanuları : 1539 yılında Edirne ve Bursa (Hüdavendigar) vilayeti kadı ve subaşılarına gönderilen yasaknâmeler içerik olarak yine dünyada'daki ilk resmî çevre kanunlarındandır. Yasaknamenin muhtevasına bakıldığında, şahısların ev ve dükkanlarını temiz tutmaları, pislik varsa giderilmesi, çöplük subaşısının mahallelerdeki mezbeleyi kaldırtması, hamamların katı ve sıvı atıklarının uzaklaştırılması, evlerden çamaşır sularının yola dökülmemesi, hayvan laşelerini insanların yaşadığı mekanlardan derhal uzaklaştırılması, açık mezarlık bırakılmayıp duvar çekilmesi, arabaların özel park yerlerine konulması gibi hususları kapsadığı görülmektedir . Ayrıca çeşitli vakfiyeler kurdurulmuş ve bu vakfiyelerin gelirleri ile her mahalleye iki kişi tutulması, bu kişilerin gün içinde sokaklarda gezerek yere balgam bırakanların pislikleri üzerine toz kireç dökmesi istenmiştir. (1. madde ile karıştırılmasın Lütfen)

43. Türkiye'nin ilk suni ipek üretimi: tesisleri Bursa'da kurulmuş ve üretilmiştir.

44. Türkiye'nin ilk modern tekstil fabrikası : Merinos fabrikası Bursa'da açılmıştır.

45. Osmanlı'nın ilk spor alanı: Bugünkü atıcılar semtindeydi. Halen Türkiye Atlı Sporlar ve Jokey klubünün binicilik tesisleri vardır.

46. Türkiye'nin ilk özel havayolu şirketi olan Sönmez Havayolları 1984 yılında Bursa'da kurulmuştur. Ogünden bu yana halen faaliyetini sürdürmektedir.Anck son yıllarda sadece helikopter ulaşımı üzerine faaliyetleri sürüyor.

• Birinci Konsül, M.S. 325 yılında 20 Mayıs - 25 Temmuz tarihleri arasında İznik’te toplanmış, bu konsülde Hıristiyan dünyasının ilk amentüsü belirlenmiştir,

• Dokuzuncu yüzyılda 120 kilisesiyle Uludağ ilk keşişler dağı olmuştur,

• Osmanlı’nın ilk kalıcı eserleri 1307 yılında yapılan ve bugün Bursa sınırlarında yer alan Aktimur (Akdemir) ve Balabanbey (Balabancık) kaleleridir,

• Dünyada müziği olmayan tek halk dansının, doğuş öyküsü 1326 Bursa kuşatmasına dayanan Kılıç Kalkan olduğu söylenmektedir,

• Osmanlı’da 30 bin akçalık “kurtuluş akçası” alma geleneği Bursa’nın fethi ile birlikte başlamıştır,

• Bilinen ilk Osmanlı parası 1327 yılında Bursa darphanesinde basılmıştır,

• Osmanlı’da devlet işlerinin kararlaştırıldığı ilk divan Sultan Orhan zamanında Bursa’da toplanmıştır,

• Osmanlı’nın ilk üniversitesi olan İznik Orhaniyesi 1335 yılında Bursa’da kurulmuştur,

• Osmanlı’daki ilk çifte hamam Sultan Orhan tarafından bugün Aynalı Çarşı olarak anılan Osmangazi ilçesindeki Kozahan’ın hemen batısında yapılmıştır,

• Osmanlı’da ilk gölge oyunu (Karagöz – Hacivat), Orhan Gazi döneminde Bursa’da oynanmıştır,

• Osmanlı’nın ilk spor alanı “atıcılık” ve “binicilik” sporlarının yapıldığı yer olarak tarihe geçen Bursa’daki Atıcılar’dır,

• Osmanlı’nın ilk bedesteni Yıldırım Beyazıt tarafından Bursa’da yaptırılan Kapalıçarşı’dadır,

• Osmanlı’nın ilk çinisi İznik’te üretilmiştir.

• Osmanlı’nın ilk medreseli camii 1366’da I.Murat tarafından yaptırılan çekirge’deki Hüdavendigar Camii’dir,

• Osmanlı’nın ilk hastanesi 1394 yılında Yıldırım Beyazıt tarafından Bursa Yıldırım’da yapılan Yıldırım Darüşşifası’dır,

• İslam’da Mevlit 1409-1410 yılları arasında Süleyman Çelebi tarafından dönemin konuşulan Türkçesi ile Bursa’da yazılmıştır,

• Osmanlı’nın ilk Şeyhülislamı 1424 yılında Bursa’da Molla Fenari olmuştur, (Belediyede resmi var)

• Dünya’daki ilk çarşılı köprü 1442’de Bursa’da Irgandı Hoca Muslihiddin’in babası Pir Ali tarafından yaptırılan Irgandı Köprüsü’dür,

• Osmanlı’nın ilk yün, pamuk ve ipekli dokumacılığı 1437 yılında Üçkuzular Tekkesi’nin hareminde kurulan makinelerle yapılır,

• Osmanlı’nın ilk Türkçe kitabeli camii II. Murat döneminde Kara Timurtaş Paşa’nın oğlu Umurbey tarafından yapılan Umurbey Camii’dir,

• Osmanlı’nın ilk kâğıt hanesi Bursa’da 1486 yılında Cilimboz deresi vadisinde kurulmuştur,

• Bugünkü anlamıyla dünyanın ilk standardının 1502 yılında Bursa’da II.Beyazıt tarafından yürürlüğe koyulan Kanunname-i İhtisab-ı Bursa olduğu sanılmaktadır, (Murat Kuter’in kitabında resmi var)

• Osmanlı’da ilk ipek fabrikası 1833 yılında Fransız Glaizal Ailesi tarafından Bursa’da kurulmuştur,

• Osmanlı’nın ilk modern filatür tesisleri 1846 yılında Taşçıhan Ohannes ve Bayoğlu Osep Ağa tarafından Bursa’da kurulmuştur,

• Osmanlı’nın ilk krom madeni Bursa Orhaneli’nde 1848 tarihinde bulunmuştur,

• İlk döner kebap Bursa’da 1867 yılında İskender Efendi tarafından yapılmıştır,

• Osmanlı’nın ilk ruhsatlı maden suyu 1870’de Çaybaşı’nda bulunan Keşişdağı Madensuyu’dur,

• Anadolu’daki ilk tiyatro 1878 yılında dönemin valisi Ahmet Vefik Paşa tarafından 15 Eylül 1879’da açılan Bursa Osmanlı Tiyatrosu’dur,

• Osmanlı’nın ilk ve tek ipekçilik okulu 15 Nisan 1888’de Bursa’da Şehreküstü mahallesinde açılmıştır,

• Şirket-i Hayriye’nin temelleri Bursa’da atılmıştır. Şirket-i Hayriye’nin nizamnamesi devlet memuru iken Bursa’ya gelen Sadaret Müsteşarı Keçecizde Fuat Paşa ve alim-tarihçi Cevdet Paşa tarafından Yeni Kaplıca’da yazılmıştır,

• İlk çevre koruma çalışması 19. yüzyılın son yarısında fabrikaların yakıt olarak kullandığı odunların Nilüfer deresi aracılığıyla getirilmesi sırasında derenin taşması, çevrenin sel basması ve de ağaçların katledilmesi üzerine Bursa’da gerçekleşmiştir,

• Ülkemizde yazılmış ilk bisiklet kitabı Bursa’yı anlatmaktadır,

• Osmanlı’da ilk standart kontrolü Bursa’da kurulan bir komisyonca Bursa’dan yapılacak ihraç ürünlerinin istenilen standartta olduğunu belgelemek için yapılmıştır,

• Osmanlı’da ilk grev 3 Ağustos 1910 tarihinde koza fabrikaları çalışanları tarafından yapılmıştır,

• İlk Türk operası Bursalı besteci Mehmet Baha Pars tarafından bestelenmiştir,

• Osmanlı’da ilk şehit dulhanesi 1916 yılında Bursa’da açılmıştır,

• Ülkemizdeki ilk modern konserve fabrikası 1925 yılında İhsan Celal Antel tarafından Bursa’da kurulmuştur,

• İlk şehirlerarası ulaşım Kamil Koç tarafından Bursa – Bilecik arasında gerçekleştirilmiştir,

• Reklamlarda ilk kez Türk kadınının kullanılması 1932 yılında Bursa’da gerçekleşmiştir,

• Türkiye’nin ilk kayak ve dağcılık kulübü Bursa Dağcılık Kulübü’dür, • Türkiye’nin ilk suni ipek fabrikası 1 Şubat 1938 tarihinde Gemlik’te açılmıştır,

• Türkiye’nin ilk kamgarn tipi yün üreten tesisi 2 Şubat 1938’de Merinos’ta açılmıştır,

• İlk çamaşır ve bulaşık makinesi 1950 yılında Bursa’da Kamil Tolon’un sahibi olduğu Tolon Fabrikası’nda üretilmiştir,

• Türkiye’nin ilk memleket hastanesi 6 Haziran 1952’de Bursa’da açılan Memleket Hastanesi’dir,

• Bursa merkez Osmangazi ilçesi Çekirge Caddesi üzerinde bulunan ve 29 Mart 1989’da açılan Orman Müzesi Türkiye’nin ilk ve tek orman müzesidir,

• Ülkemizde en uzun soluklu devam eden kültür ve sanat festivali 1961 yılından itibaren gerçekleştirilen Bursa Festivali’dir,

• Türkiye’deki ilk halka açık şirketlerden bir tanesi 1966 yılında 1236 ortak ile kurulan Bursa Çimento’dur,

• İlk organize sanayi bölgesi 6 Kasım 1966’da açılan Bursa Organize Sanayi Bölgesi’dir,

• Sihirbazlar kralı sanıyla bilinen Zati Sungur Bursalı ünlü illüzyonisttir,

• Günlük gazetede karikatür kullanımının öncülerinden biri de Bursalı Cemal Nadir Güler’dir,

• Ülkemizin ilk kadın savaş pilotu Sabiha Gökçen 22 Mart 1913’te Bursa’da doğmuştur,

• Türkiye’deki ilk okul bağışı Bursa’da Şerif Artış tarafından yapılmıştır,

• Türkiye’nin ilk hava korsanlığı 1955 yılında Bursa-İstanbul hattında Vecihi Hürkuş’un kurduğu Hürkuş Uçak Şirketi’nin uçağında yapılmıştır,

• Türkiye’nin ilk sivil cumhurbaşkanı olan Celal Bayar Bursalıdır,

• Ülkemizde ilk posta memuresi olarak çalışmış kişi Bursalı Muveddet Homriş’tir,

• Leydi Okulu’ndan Necatibey Kız Enstitüsü’ne—Türkiye’deki ilk kız meslek liselerinden Necatibey Kız Meslek Lisesi, Fransızların açtığı Pere Assomption Koleji binasında açılmıştır,

• Ülkemizin ilk hayvan hastanesi Bursa’da kurulmuştur,

• İlk siyasi açlık grevi 8 Nisan 1950’de Bursa Cezaevi’nde gerçekleşmiştir,

• Tamamı renkli ilk renkli Türk filminin geçtiği mekânlardan birisi de Bursa’dır,

• İlk uluslararası kayak yarışları 25 - 28 Şubat 1955 tarihleri arasında Uludağ’da yapılmıştır,

• Türkiye’deki ilk teleferik 29 Ekim 1963’te Bursa’da açılmıştır,

• İlk yerli bisiklet yapımı 10 Haziran 1964’te Bursa’da gerçekleşmiştir,

• İlk tekstil kongresi 22-24 Mayıs 1967 tarihleri arasında Bursa Merinos’da gerçekleştirilmiştir,

• Türkiye’nin teknik tekstil başlatıcısı olan Adnan Ener 24 Nisan 1922’de Bursa’da doğmuştur,

• Türkiye’nin güreşte ilk Avrupa kulüpler şampiyonluğunu 1976 yılında Yugoslavya’nın Koçani kentinde Avrupa Şampiyonu olan Tofaş Spor Kulübü getirmiştir,

• 12 Şubat 1971 tarihinde, Türkiye'nin ilk otomobil fabrikası olan Tofaş üretime başlamıştır, • 1974 yılında, Bursa'da ilk özel çevre parkı ve kuş cenneti Mustafa Bilgiç tarafından Apolyont Gölü kıyısında kurulmuştur,

• 3 Nisan 1993 Türkiye'nin ilk özel limanı olan Gemport'un açılışı, Başbakan Süleyman Demirel tarafından yapılmıştır,

• 2002 yılında ülkemizin ilk otomobil müzesi Tofaş tarafından, Umurbey mahallesinde açılmıştır,

• 5 Temmuz 2000, Bursa Türkiye'nin Avrupa Sağlıklı Şehirler Ağı'na ilk üye şehir oldu ve Türkiye'yi yeni şehircilik kavramıyla tanıştırmıştır,

• 14 Şubat 2004 tarihinde, Türkiye'nin ilk kent müzesi Bursa'da açılmıştır,

• Türkiye’nin ilk kablolu su kayağı tesisi olan SUKAYPARK, 2008 yılında Recep ALTEPE’nin Osmangazi Belediye Başkanlığı döneminde Bursa’da faaliyete geçmiştir,

(*) KAYNAKLAR: 1) Dr. Kuter, Murat. Dünya’da, Osmanlıda ve Türkiye’de Bursa’dan İlkler. Geliştirilmiş II. Basım. Bursa – 2008 2) www.bursa.bel.tr Bursa Büyükşehir Belediyesi Resmi Web Sitesi

Yukarıda sadece bazıları belirtilen örneklerde de görüleceği üzere Bursa; ekonomi, eğitim, sağlık, spor, edebiyat, müzik, mimari, siyasi, sosyal, kültürel ve benzeri birçok alanda ilkleri başarmış ve Türk Dünyası’nın gelişimine eşsiz katkılar sağlamış ülkemizin en önemli kentlerinden biri konumundadır.